ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ: Χίλιοι καλοί χωράνε

Κείμενο: Ολγα Χαραμή
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας

Φως παντού. Στο διασημότερο θέρετρο της Ελλάδας, στο μεγαλύτερο χιονοδρομικό της, σ' έναν από τους σημαντικότερους εθνικούς της δρυμούς, στο πιο γνωστό ολοκαύτωμα της ιστορίας της, στο σπουδαιότερο αρχαίο μαντείο της, σε μια από τις τρεις ελληνικές μονές παγκόσμιας κληρονομιάς. Η λέξη «κοσμικός», τελικά, εμφανίζεται εδώ γύρω με όλες τις ερμηνείες......

Οταν ο Παρνασσός ασπρίσει, τα Κελλάρια γίνονται πολύχρωμα

Υπάρχουν δύο κατηγορίες. Αυτοί που πάνε τα Σαββατοκύριακα στην Αράχοβα κι αυτοί που δεν πάνε. Μέση οδό δεν έχει. Κι αν κάποιος από τη δεύτερη κατηγορία βρεθεί εδώ, θα είναι κατά τύχη. 'Η μεσοβδόμαδα. 'Η για κάποιον άλλο λόγο, τέλος πάντων. Η κυρά του Παρνασσού έχει μόνο φίλους. 'Η μόνο εχθρούς. Εχει όμως και μια συντροφιά εκλεκτή γύρω της, τόσο εκλεκτή μάλιστα που ακόμα κι αν είσαι εχθρός της κάνεις τα στραβά μάτια σε ότι δεν σ' αρέσει και λες «θα πάω». Κι ίσως και «θα ξαναπάω».

Οι Δελφοί, το σπουδαιότερο μαντείο της αρχαιότητας απέχει ένα τσιγάρο δρόμο. Το μαρτυρικό Δίστομο όπου έγινε μία από τις πιο άγριες σφαγές της ναζιστικής θηριωδίας, το ίδιο. Από δίπλα είναι και ο Οσιος Λουκάς, ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά συγκροτήματα της Ελλάδας που μαζί με τη μονή Δαφνίου στην Αττική και τη Νέα Μονή Χίου, πρωτοστατούν στα βυζαντινά μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco.

Τα πάντα μοιάζουν βουτηγμένα στη σκουριά στην παραλία του Διστόμου λόγω του βωξίτη, πόσω μάλλον το ίδιο το εργοστάσιο αλουμινίου

Βάλε τώρα και τον Παρνασσό να υψώνεται σαν υπερφυσικό θεριό πάνω από όλη αυτή την περιοχή, να μιλά για επαναστάτες και αντάρτες για μαύρα έλατα, για ζώα και πουλιά, για έναν από τους σημαντικότερους εθνικούς δρυμούς της χώρας και την ίδια στιγμή να μοιράζει δεκάδες πίστες για σκι στα τρία χιονοδρομικά του και δεκάδες πεζοπορικές διαδρομές.

Πέντε σε ένα δηλαδή, να μην ξέρεις τι ξεχωρίζει. Να ξέρεις, όμως, πως όλα ανήκουν στην κατηγορία των τόπων που πρέπει να επισκεφτείς τουλάχιστον μια φορά στη ζωή σου. Γι' αυτό και όλοι έρχονται εδώ τόσους αιώνες σε όποια κατηγορία κι αν ανήκουν - σκιέρ, φυσιολάτρες οδοιπόροι, VIP και ΒΠ, τουρίστες όλων των εθνικοτήτων. Συνήθως δε πάνω από μία φορά στη ζωή τους! 


Η Αράχοβα ποτέ δεν πεθαίνει!
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν οι ομηρικές πόλεις Ανεμώρεια και Κυπάρισσος μα ούτε λόγος δεν γίνεται πια γι' αυτές. Αργότερα ήταν η «Ράχοβα της Επανάστασης». Ενας μεγάλος οικισμός στα 900 υψόμετρο, που «είδε» τον Καραϊσκάκη να επιβάλλεται των Τουρκαλβανών ανοίγοντας τον δρόμο προς την απελευθέρωση της Στερεάς. Είναι στην έξοδο του χωριού αλλά και στην εκκλησία του Αϊ-Γιώργη, μα ποιος επισκέπτης του δίνει σημασία; Ολοι την απίθανη θέα κοιτούν.

Μια καλύβα φτιαγμένη λες από αραχοβίτικα υφαντά και ο κ. Λεωνίδας στην υποδοχή

Η ιστορία της Αράχοβας άρχισε να γράφεται στη συλλογική μνήμη από το 1976 κι έπειτα, με τη λειτουργία του χιονοδρομικού στην Φτερόλακκα. Λίγο το ωραίο χωριό και τα 160 του χλμ. από την Αθήνα, λίγο το πέρασμα προς τους Δελφούς που είχε ήδη φέρει ξένους εκδρομείς, και πολύ τα χιονοδρομικά που έγιναν σύντομα 3, η Αράχοβα είδε το κομβόι των επισκεπτών να παίρνει τη μεγάλη στροφή και να την κοιτά με λαχτάρα.

Δούλα και κυρά του Παρνασσού έστρωσε τα περίφημα καρτίπια της να τους υποδεχτεί, άπλωσε τα πολύχρωμα υφαντά της, έκανε τις γκλίτσες αξεσουάρ, τη φορμαέλα ορεκτικό, τις χυλοπίτες και τις σούβλες μόδα. Εφτιαξε ξενώνες θαλπωρής και ελληνάδικα και ντιζαϊνάτα μπαρ άξια να συγκριθούν μόνο με εκείνα της Αθήνας. Και της Μυκόνου. Ολος ο «καλός ο κόσμος» πέρασε από εδώ κι η «Μύκονος του χειμώνα» υποδέχτηκε επώνυμους κι ανώνυμους με ανοιχτές αγκάλες, υπέρμαχος καθώς φαίνεται του «χίλιοι καλοί χωράνε». Μα δεν χωρούσαν.

Το μποτιλιάρισμα αυτοκινήτων κι ανθρώπων στον κεντρικό στενό δρόμο κι ακόμη στενότερο πεζοδρόμιο, καθώς κι η ανεύρεση πάρκινγκ είναι μνημειώδη πια, συνώνυμα σχεδόν με το όνομά της, μα αυτό δεν απασχολεί τους λάτρεις της. Μπορεί διάσημοι να μην είναι πια, ούτε και πρωταθλητές στο σκι, αλλά συμβάλλουν στη διατήρηση του κοσμικού της αέρα που τα Σ/Κ συνεχίζει να φυσά θυελλώδης!

Τις καθημερινές πάλι, ένας άλλος αέρας, ο «Κατεβατός», έρχεται φουριόζος από τον Παρνασσό σαν δεινός σκιέρ. Πίσω από τα καταστήματα του κεντρικού δρόμου όπου συνυπάρχουν λουκάνικα με επώνυμα ρούχα, μπατόν με γκλίτσες, γούνινα σκουφάκια με υφαντά, οι Ραχοβίτες ζουν σε α' πληθυντικό. Περιφέρονται στις γειτονιές με τα πέτρινα σπίτια, χαιρετούν το ρολόι στο Βράχο της Ωρας, προμηθεύονται φορμαέλα από τους παραγωγούς, ανάβουν κεριά στην Θεοτόκο ή στον ιδιαίτερο Αϊ-Γιάννη.

Κυράδες και πιτσιρίκες ανταλλάσσουν βελονιές κι υφάδια στο παλιό σχολείο που έγινε λαογραφικό μουσείο κι οι παππούδες, αν και μυημένοι στο τουριστικά δρώμενα, επιμένουν στο πατροπαράδοτο έθιμό τους, το καμάρι τους, το «Πανηγυράκι» προς τιμήν και του Αϊ-Γιώργη και της περίφημης μάχης. Πίνουν το μπρούσκο τους ή το τσιπουράκι τους κι έχουν να λένε κι ιστορίες σωρό. Για εποχές π.Τ και μ.Τ (όπου Τ βλέπε Τουρισμού). Για τα λουκέτα που μπαίνουν κι εδώ. Για την πληρότητα που δεν αγγίζει, όπως άλλοτε, το 100%. Αδικος προβληματισμός. Η Αράχοβα ποτέ δεν πεθαίνει!


«Ο Παρνασσός μάς έμαθε σκι»
Εδώ, στο Λιβάδι, το μεγάλο οροπέδιο στα 1150 υψόμετρο που επισήμως ονομάζεται Καλύβια Αράχοβας βρίσκονταν κάποτε οι στάνες και τα καλύβια των αγροτών. Πρόβατα δεν βόσκουν πια πλάι στη λίμνη Πινιγούρα, έχουν αντικατασταθεί από άλογα που προσφέρονται για ιππασία και από γουρούνες που προσφέρονται για λασποεξορμήσεις! Οσο για τα καλύβια… μετατράπηκαν σε ξύλινα σαλέ και βίλες.

Η Αράχοβα στα 950 υψόμετρο αγναντεύει την... καλή της μοίρα

Τι θα θυσίαζαν οι αρχαίοι Ελληνες για να εξαγνίσουν τον Πάνα αν έβλεπαν έτσι το Λιβάδι; Οι σύγχρονοι Ελληνες πάντως θυσιάζουν λίγο χρόνο κι ακολουθούν το χωματόδρομο προς το Κωρύκειο Αντρο, το σπήλαιο όπου λατρεύτηκε ο Πάνας και οι Νύμφες και χρησιμοποιήθηκε από τους ανθρώπους ήδη από τη Νεολιθική εποχή.

Λίγα πράγματα μπορείς να δεις σήμερα στο εσωτερικό του καθώς τα ανεκτίμητα ευρήματα (ειδώλια, κοσμήματα, κότσια) έχουν μεταφερθεί στο μουσείο των Δελφών, μα και μόνο η σκέψη πως εδώ μέσα βρισκόταν ένας από τους σπουδαιότερους χώρους λατρείας είναι αρκετή, δεν είναι; Εντάξει, είναι και η θέα προς το Λιβάδι και τον Παρνασσό!

Στον δρόμο για τους Δελφούς, τον Ομφαλό της γης...

Λίγα χιλιόμετρα μετά το Λιβάδι είναι η διασταύρωση για τα χιονοδρομικά. Ο δρόμος του... μαρτυρίου, όπως λένε οι «εχθροί» που λέγαμε, έχει μήκος 9 χλμ. (ως τα Κελλάρια) που τις μέρες αιχμής μπορεί να διανυθούν και σε 2 ώρες! Ενας ύμνος στην ιδιοσυγκρασία του Ελληνα, που είναι πάντα καθυστερημένος, πάντα βιαστικός, πάντα μη εξοπλισμένος (με αλυσίδες εν προκειμένω), πάντα «μπορεί», και πάντα μα πάντα του φταίει ο άλλος!

Η ουρά επεκτεινόταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια και στο χιονοδρομικό, στις τηλεκαμπίνες, στα ταμεία, στα λιφτ, αλλά η ανακαίνιση του χιονοδρομικού και η βελτίωση εγκαταστάσεων και παροχών έχει αλλάξει εντυπωσιακά την κατάσταση (το λένε και οι «εχθροί»!). Τρία χιονοδρομικά -Κελλάρια, Φτερόλακκα και ο ανεξάρτητος Γεροντόβραχος– και δεκάδες πίστες όλων των βαθμών δυσκολίας φέρνουν ως εδώ αμέτρητους επίδοξους σκιέρ. Το σαλέ φέρνει άλλους τόσους κι οι «μαύρες» κι απάτητες «χιονοδρομικές» πίστες λίγους ακόμα, παλιές καραβάνες.

Τα ψηφιδωτά της μονής Οσίου Λουκά θεωρούνται κορυφαίας βυζαντινής τέχνης

Ναι, ακόμα εδώ είναι κι αυτοί κι ας τον εγκατέλειψαν θεωρητικά. «Ο Παρνασσός τους έμαθε σκι» και δεν το ξεχνούν. Αλλά δεν είναι του σαββατοκύριακου. Αυτοί δηλώνουν ασθένεια μεσοβδόμαδα. Κι άντε να τους κατηγορήσεις για κοπάνα... Μεγάλη αρρώστια το σκι, όχι;


Παγκόσμια κληρονομιά
Τα 10 χλμ. που χωρίζουν την Αράχοβα από τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών πολλαπλασιάζονται επ' άπειρον στη συλλογική συνείδηση. Κι όσο παράξενο κι αν ακούγεται οι σύγχρονοι επισκέπτες της Αράχοβας σπανιότατα τα διανύουν. Διοικητικά ανήκουν στη Φωκίδα μα κοιτά κανείς τα όρια όταν πρόκειται για το σπουδαιότερο μαντείο της αρχαιότητας;

Να μιλήσουμε για την ενέργεια; Για την ομορφιά του Δελφικού τοπίου; Περιττό δεν είναι; Καθώς βαδίζεις στην Ιερά Οδό και βλέπεις τους θησαυρούς, το ναό του Απόλλωνα, το θέατρο, το στάδιο, την Κασταλία πηγή πλάι στο δρόμο, το ιερό της Αθηνάς Προναίας σκέφτεσαι «μα καλά δεν έπαψαν ποτέ να λειτουργούν;», τόσο «ζωντανά» είναι. Τόσο «ζωντανά» που τίποτα δεν είναι ικανό να σε επαναφέρει στην πραγματικότητα, ούτε καν οι αμέτρητοι τουρίστες - κι οι ισάριθμες πόκετ μηχανές τους.

Οι Δελφοί, ο τόπος όπου τα περιστέρια του Δία συναντήθηκαν υποδεικνύοντας το κέντρο της γης, εκεί όπου η Πυθία έδωσε υψίστης σημασίας χρησμούς κι οι άνθρωποι έστηναν λαμπρά αναθήματα ή μάχονταν για την κυριαρχία τους, είναι ένας από τους ομορφότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και χαρακτηρισμένος βέβαια ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την Unesco.
Αλλο ένα τέτοιο μνημείο υπάρχει στην περιοχή της Αράχοβας, κοντά στο χωριό Στείρι.

Λέγεται μονή Οσίου Λουκά βρίσκεται στις πλαγιές του Ελικώνα σε απόσταση 8 χλμ. από το Δίστομο, και το καταλαβαίνεις αμέσως: είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό μοναστήρι. Μια γαλήνια αυλή, ένα ωραίο καμπαναριό, πολλαπλά κεραμοσκέπαστα κτίσματα, λίθοι, πλίνθοι και αρχαία μάρμαρα στους τοίχους, εντυπωσιακά γλυπτά μέλη στην Τράπεζα, κατάνυξη στην Κρύπτη και μέσα στο καθολικό του 11ου αιώνα ψηφιδωτά κορυφαίας τέχνης.

Η λίμνη Πινιγούρα στο Λιβάδι

Βάλε και το θαυματουργό σκήνωμα του οσίου χάρη στο οποίο δημιουργήθηκαν όλα και τότε έχεις ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά οικοδομήματα του κόσμου τούτου που πιστεύεις δεν πιστεύεις, σε κάνει ν' αναφωνείς: «προσκυνώ!». 


Ασπρα σπίτια, κόκκινα χώματα
Ο δρόμος προς τη θάλασσα είναι σπαρμένος με ελιές. Κι αμπέλια - το Δίστομο φημίζεται για το κρασί του. Αυτό το ξέρουν οι ντόπιοι βέβαια και οι περιηγητές των προηγούμενων αιώνων γιατί για όλους τους υπόλοιπους Δίστομο είναι μόνο η σφαγή. Ούτε τα αρχαία της Αμβρόσσου, που μάταια περιμένουν επισκέπτες στο μουσείο και το πάρκο, ούτε τα... νέα.

Το μαυσωλείο στο Δίστομο των 218 σφαγιασθέντων από τους ναζί

Ούτε οι μυκηναϊκοί τάφοι ούτε το καρναβάλι. Δίστομο είναι το 1944. Οι 218 άνθρωποι. Τα 218 ονόματα που σήμερα μνημονεύονται, μαζί με τη φωτογραφία της θρήνουσας Μαρίας Παντίσκα που δημοσιεύτηκε το '44 στο LIFE, στο μουσείο θυμάτων ναζισμού και στο μαυσωλείο στην κορυφή του λόφου Κάναλες.

Δίστομο είναι το ντοκιμαντέρ «Ενα τραγούδι για τον Αργύρη», η απόφαση της Χάγης που «παγώνει» προσωρινά τη δικαίωση των Διστομιτών, οι μνήμες κι οι χαρακτηρισμοί που κρατούν ακόμα. Το δάχτυλο που καταδεικνύει ένα παλιό σπίτι εδώ, μια αποθήκη «από τα τότε» πιο πέρα, αλλά ίσως και... ανθρώπους. Μην το κοιτάς, πέρασαν πια αυτά. Πέρασαν;

Ο φάρος της Αντίκυρας

Ανάσες προς τη θάλασσα. Η έξοδος στον Κορινθιακό είναι η παραλία του Διστόμου. 3.000 Ασπρα Σπίτια ξέξασπρα - πώς αλλιώς να ονομάσεις τον οικισμό; Πέτρινα και στοιχισμένα, να κοντράρουν στο μπλε της θάλασσας και στο κόκκινο του εδάφους, άλλα αμπαρωμένα, άλλα παστρικά φροντισμένα, όλα με μπλε πορτοπαράθυρα και λουλουδιασμένες αυλές. Ενα στρουμφοχωριό φτιαγμένο τη δεκαετία του '60 για τους εργαζομένους της «Αλουμίνιον της Ελλάδας», της γαλλικής εταιρείας Πεσινέ, τότε, του ομίλου Μυτιληναίος σήμερα.

Μοναδική παραφωνία στον εν τάξει οικισμό η πολυκατοικία Ολυμπος που φτιάχτηκε για να σπάσει η μονοτονία, αλλά μοιάζει να επιβλέπει τα πάντα. Τις 3.000 οικογένειες από όλη την Ελλάδα κάποτε, τις γύρω στις 1.000 σήμερα από την ευρύτερη περιοχή κυρίως, που ζουν από την αλουμίνα.

Δυτικά ο δρόμος τραβά για τη δημοφιλή Αντίκυρα και τον Αγιο Ισίδωρο, τη βραβευμένη με γαλάζια σημαία παραλία. Και τη Φωκίδα βέβαια - Δεσφίνα, Ιτέα, Γαλαξίδι... Ανατολικά ο δρόμος πάει στο εργοστάσιο. Κόκκινος κι αυτός από τον βωξίτη. 'Η μάλλον «σκουριασμένος».

Σαν τα φορτηγά που μεταφέρουν το «πολύτιμο» μετάλλευμα και σαν τις εγκαταστάσεις, τα φουγάρα, τα γύρω βουνά. Τις σκάλες φόρτωσης και τα καράβια. Κι οι άνθρωποι που μπαινοβγαίνουν εκεί μέσα το ίδιο χρώμα θα 'χουν, να δεις. «Η σκουριά ποτέ δεν κοιμάται» δεν μας έμαθε ο Neil Young;

thetravelbook